رویکرد ایران به شکل‌گیری قاعده عرفی در حقوق بین‌الملل

به گزارش روابط‌عمومی «سمت» کرسی علمی - ترویجی با موضوع «رویکرد ایران به شکل‌گیری قاعده عرفی در حقوق بین‌الملل» توسط عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی آقای دکتر عبدالله عابدینی در اتاق جلسات سازمان سمت برگزار شد.

وی در آغاز نکات مربوط به ارائه خود را به شکل ذیل بیان نمود. قواعد عرفی بین‌المللی همواره جایگاه ویژه‌ای در نظام منابع حقوق بین‌الملل داشته و دارند. شکل اولیه قواعد حقوق بین‌الملل مبتنی بر عرف بوده؛ قواعد معاهداتی در اثر رویکرد کشورها تبدیل به قواعد عرفی شده و تعهدات معاهداتی را برای دولت‌های غیرعضو الزام‌آور می‌سازند؛ با تحولات روز انطباق می‌یابند و در نهایت، این که در زمان حیات معاهدات و حتی با اختتام حیات معاهدات، به حیات خود ادامه می‌دهند. از این رو، می‌توان قاعده عرفی در حقوق بین‌الملل را از یک سو، «قاعده طلایی» حقوق بین‌الملل و از سوی دیگر، «عنصر نامیرای منابع حقوق بین‌الملل» نامید.

توجه به موازین شکل‌گیری این منبع مهم تا سال‌ها در اولویت کمیسیون حقوق بین‌الملل جهت انجام طرح مطالعاتی ذیربط قرار نداشت. در سال ۲۰۱۲ این مهم صورت گرفت و در اثر انتشار گزارش‌های گزارشگر ویژه طرح مزبور، کشورهای مختلف از جمله ایران نیز در کمیته ششم مجمع عمومی سازمان ملل متحد مواضع خود را در خصوص ابعاد مختلف این گزارش‌ها و محصول نهایی این طرح مطالعاتی ابراز نمودند. مطالعه رویکرد ایران نسبت به گزارش‌های کمیسیون حقوق بین‌الملل که موضوع اصلی کرسی ترویجی حاضر را تشکیل می‌دهد، نشانگر رویکرد احتیاطی ایران در مواجهه با جوانب مختلف قاعده عرفی حقوق بین‌الملل از جمله اثر عدم اقدام در شکل‌گیری رویه دولتی و اعتقاد حقوقی و شرایط حاکم بر نهاد معترض مستمر در فرایند شکل‌گیری قاعده عرفی حقوق بین‌الملل می‌باشد.

در ادامه آقای دکتر شهرام زرنشان، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی به طرح دیدگاه‌های خود در مورد ارائه پرداختند. ایشان ضمن بیان نقاط قوت کرسی ارائه شده به طرح پرسش‌هایی  پرداختند از جمله در خصوص اطلاق اوصافی چون قاعده طلایی یا نامیرا برای قاعده عرفی، دلیل تغییر عنوان مطالعه کمیسیون از شکل‌گیری و شناسایی به شناسایی قواعد عرفی و جایگاه قواعد در نظام حقوقی داخلی ایران که در ادامه پاسخ‌هایی از سوی دکتر عابدینی مطرح شد. همچنین، آقای دکتر سیامک کرم‌زاده، دانشیار دانشگاه شاهد نیز دیدگاه‌های خود را با طرح این موضوع آغاز کردند که چرا توجه به شکل‌گیری قاعده عرفی از سوی مقامات و وزارت‌خانه‌های متولی چندان جدی گرفته نمی‌شود؛ این در حالی است که مشارکت فعال یا منفعل ایران می‌تواند له یا علیه کشور مورد استفاده قرار گیرد و لازم است تا ضمن امعان نظر رویکرد پیشین ایران در مقوله‌های مختلف به آینده شکل‌گیری و اجرای قواعد عرفی در ایران توجه صورت گیرد. وی همین موضوع را از ارائه کننده کرسی به عنوان پرسش مطرح کردند.